Magazyn antropologiczno-społeczno-kulturowy "Maska"

Badania nad telewizją jako medium mogą pochwalić się niemal pięćdziesięcioletnią tradycją. Dotyczyły one rozmaitych aspektów – etyki, komunikacji, relacji społecznych, szeroko rozumianego oddziaływania na kulturę i język. Niekiedy w obszarze tych badań znajdowali się również widzowie.

            Wydawałoby się, że skoro sama telewizja stała się popularnym obiektem zainteresowań medioznawców, kulturoznawców i socjologów, to jej społeczny odbiór powinien cieszyć się równą atrakcyjnością wśród badaczy. W praktyce nie jest to oczywiste, na co wskazuje publikacja Matta Briggsa Telewizja i jej odbiorcy w życiu codziennym (tytuł oryginału: Television, Audiences and Everyday Life), która ukazała się w 2012 roku nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Przekładu   dokonała Beata Radwan, która jest tłumaczką związaną ze wspomnianym wydawnictwem – warto przypomnieć że jeden z jej poprzednich przykładów to Znaczenie miłości. Jak uczucia wpływają na rozwój mózgu Sue Gerhardt. Z kolei autor książki, Matt Briggs, jest wykładowcą na wydziale Media and Cultural Studies Uniwersytetu Walijskiego, zajmującym się wpływem programów telewizyjnych na kulturę i społeczeństwo oraz problemem odbioru.

            Czego można się dowiedzieć na temat telewizji i jej odbiorców na podstawie najnowszej książki Briggsa? Co nowego wnoszą jego badania do istniejącej już wiedzy na ten temat? I wreszcie – w jaki sposób mogą skorzystać na tej publikacji polscy studenci oraz pracownicy naukowi?

            Na początku warto przyjrzeć się metodologii obranej przez Briggsa. Interesujący jest przy tym fakt, że „podstawę stanowią istniejące już badania, przeprowadzone wśród telewidzów"[1]. Ich systematyczna analiza prowadzi do wyłonienia powtarzających się wątków, istotnych problemów i wątpliwości, a także wyjaśnień. Przez całą książkę Briggsa przewijają się cytaty lub nawiązania do poprzednich badań. Można odnieść wrażenie zbyt dużej ilości cytatów jak na stosunkowo niewielką publikację – jeśli nie liczyć glosariusza, literatury uzupełniającej oraz bibliografii, to całość obejmuje zaledwie 150 stron. Oczywiście można to usprawiedliwić dobrze już znanym i stwierdzonym faktem, że we współczesnej nauce trudno o całkowitą, czystą oryginalność bez wpływów zewnętrznych.

            Bardziej interesujący jest jednak fakt, że w Telewizji i jej odbiorcach w życiu codziennym można doszukać się odniesień do dobrze zakorzenionych w humanistyce dyskursów i teorii, takich jak postkolonializm (dobrym przykładem może być podrozdział o wizerunku Afryki w serwisach informacyjnych), a także do znanej teorii karnawalizacji Bachtina, co może być szczególnie ciekawe i inspirujące, ponieważ te pojęcia były dotąd wyjątkowo stosowane w odniesieniu do telewizji czy innych mediów – autor wspomina o badaniach Mary E. Brown, która pisała o karnawalizacji w kontekście oper mydlanych, ale jest to do tej pory prawdopodobnie jedyna autorka, która zastosowała teorię Bachtina do zbadania tego popularnego gatunku. Niemniej jednak, jest to bardzo ciekawe, oryginalne stanowisko i warto je rozwijać w toku dalszych badań. Kolejnym ważnym tematem poruszonym w Telewizji i jej odbiorcach w życiu codziennym jest problem odbioru programów telewizyjnych wśród osób starszych, który często bywa pomijany w badaniach nad mediami. Jeszcze jednym atutem książki Briggsa jest poruszenie problemu tożsamości etnicznej i związanymi z nią aspektami odbioru rozmaitych programów.

            Czego zabrakło w książce Briggsa? Odczuwalny jest brak ważnego tematu, jakim jest odbiór telewizji w ramach nowych technologii. Coraz częstsze w ciągu ostatnich kilku lat łączenie telewizji z innymi mediami, w tym z Internetem, daje możliwość powstania nowych strategii odbioru wśród jej użytkowników. To samo dotyczy nowych technologii, jak również programów telewizyjnych dostępnych poprzez rozmaite portale internetowe, pozwalających na dotarcie do większej liczby odbiorców. Jest to obszar dotychczas w ogóle nie badany, a mogący przynieść ciekawe wnioski.

            Kolejnym brakiem tej książki jest fakt, że cytowane wyniki badań dotyczą w zdecydowanej większości odbiorców anglojęzycznych, co sprawia, że pominięty zostaje kulturowy, związany z językiem kontekst. W wyniku tego pewne niuanse mogą być niezrozumiałe dla czytelnika polskiego i nie mieć żadnych odniesień do ewentualnych podobnych badań przeprowadzanych na rodzimym gruncie. Choć pojawiają się odniesienia do badań wśród odbiorców palestyńskich i żydowskich w podrozdziale dotyczącym społeczności globalnej, są one dość nieliczne i słabo rozwinięte, w dodatku z silnym akcentem politycznym. Z drugiej strony fakt słabej obecności odbiorców nieanglojęzycznych w Telewizji i jej odbiorcach w życiu codziennym może stać się zachętą do poruszenia i zbadania tej kwestii w przyszłości.

            Co można wynieść z lektury książki Briggsa i do czego może się ona przydać na polskim gruncie? Z pewnością można doszukać się w niej korzyści, jeśli chodzi o wskazówki bibliograficzne, które są bardzo obfite. Telewizja i jej odbiorcy w życiu codziennym to pozycja, która może okazać się przydatna dla medioznawców, kulturoznawców, socjologów, jak również dla polonistów, których interesują kwestie związane z odbiorem nowych mediów i ich ewentualnych powiązań z literaturą, oraz dla antropologów. Najnowsza książka Briggsa może przynieść również nowe, oryginalne rozwiązania dla osób zainteresowanych filozofią oraz psychologią, ze względu na poruszony w publikacji etyczny aspekt mediów. Szczególnie interesujący może być również potencjalny wkład do studiów postkolonialnych.

            Choć pewne obszary Telewizji i jej odbiorcach w życiu codziennym nie zostały w pełni opracowane, bez wątpienia ta publikacja zawiera w sobie wiele interesujących zagadnień z zakresu badań nad mediami i ich rolą w życiu społecznym, może też stanowić inspirację do podjęcia samodzielnych badań kulturoznawczych i socjologicznych wśród polskich odbiorców telewizji.